«Σκάνδαλο αλογίσιου κρέατος»
Δρ Αθανάσιος Ε. ΤυρπένουDVM, MPhil, PhD Υγιεινολόγος τροφίμων
Σύμφωνα με τα γεγονότα, το λεγόμενο «Horsemeat Scandal» ήταν μια παράφορη νοθεία και παραπληροφόρηση του καταναλωτή που αμφότερα αποτελούν παρανομία και τιμωρούνται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, απαγορεύεται και είναι παρανομία η επισήμανση ενός προϊόντος που λέει ότι έχει μόνο μοσχαρίσιο κρέας όταν ταυτόχρονα εμπεριέχει και άλλο είδος κρέατος (Οδηγία 2000/13/ΕΚ, Κανονισμός 178/2002) και ότι εναπόκειται στα Κράτη Μέλη και όχι στην ΕΕ να εφαρμόσει τη διάταξη. Αυτή η υπόθεση αποτελεί μεγάλο σκάνδαλο που ξεκίνησε από την Ιρλανδία και επεκτάθηκε γρήγορα εμπλέκοντας μέχρι στιγμής 13 χώρες και 28 εταιρείες. Τελικά, το κρέας αλόγου κατέληξε ως συστατικό σε λαζάνια, σε σάλτσα μπολονέζ, ακόμα και ως νωπό κρέας σε φυλακές αλλά και σε νοσοκομεία.
Εικόνα 1. Όλες οι παραλαβές κρέατος αλόγου από τις χώρες της Ευρώπης
Από τα επίσημα στοιχεία της Eurostat internal trade database >60.000 τόνοι με κρέας αλόγου διακινήθηκε στις χώρες της Ευρώπης το 2012. Οι ποσότητες αυτές αντιστοιχούν σε ιπποειδή, όπως άλογα, γαϊδούρια, μουλάρια και διακινήθηκαν σε 30 χώρες (27 ΕΕ & Ελβετία, Καζακστάν, Ρωσία) όπως φαίνεται στους πίνακες 1 και 2 της Eurostat.
Εικόνα 2. Όλες οι εξαγωγές κρέατος αλόγου στις χώρες της Ευρώπης
Στις 15 Ιανουαρίου 2013, το Food Standards Agency (FSA) της Ιρλανδίας ανάφερε ότι από τις αναλύσεις που έγιναν σε μπιφτέκια διαπιστώθηκε ότι κάποια από αυτά περιείχαν DNA αλόγου και χοίρου. Από τα 27 προϊόντα που εξετάσθηκαν τα 10 ήταν θετικά για DNA αλόγου και τα 23 για DNA χοίρου. Το DNA αλόγου ήταν σε χαμηλά επίπεδα στα 9 από τα 10 προϊόντα, ενώ στο τελευταίο προϊόν που ήταν καταψυγμένο μπιφτέκι της Βρετανικής εταιρείας Tesco προσδιορίστηκε κρέας αλόγου σε ποσοστό 29%. Επίσης, η Ιρλανδική εταιρεία μπιφτεκιών Silvercrest αποδείχθηκε ότι ήταν η προμηθεύτρια αυτών των θετικών για κρέας αλόγου δειγμάτων τα οποία προορίζονταν για την Freeza Meetsin της βόρειας Ιρλανδίας που δεσμεύθηκαν. Στη συνέχεια, το FSA διαπίστωσε ότι το κρέας που περιείχαν κάποια προϊόντα με λαζάνια και βοδινό κρέας της εταιρείας Findus περιείχαν 60% κρέας αλόγου. Η Findus απέσυρε τα προϊόντα αυτά αφού η γαλλική προμηθεύτρια Comigel διαμαρτυρήθηκε. Ενώ ουσιαστικά δεν υφίσταται θέμα ασφάλεια τροφίμων το FSA έδωσε εντολή στη Findus να εξετάσει το προϊόν με τα λαζάνια και για το κτηνιατρικό φάρμακο φαινυλοβουταζόνη (γνωστό και ως bute). Τα ζώα στα οποία χορηγείτε το φάρμακο αυτό απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν στη διατροφή μας επειδή είναι τοξικό για τον άνθρωπο (μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να προκαλέσει απλαστική αναιμία). Στις 8 Φεβρουαρίου, η γερμανική εταιρεία Aldi απομάκρυνε από την αγορά της Αγγλίας δύο προϊόντα ένα κατεψυγμένα λαζάνια με βόειο κρέας και ένα κατεψυγμένημακαρονάδα μπολονέζ της Comigel γιατί από τις αναλύσεις που έγιναν διαπιστώθηκε ότι περιείχαν 30% και 100% κρέας αλόγου. Αποτέλεσμααυτών ήταν η FSA να διατάξει τις επιχειρήσεις τροφίμων να κάνουν ελέγχους σε όλα τα προϊόντα βοείου κρέατος, όπως μπιφτέκια, κεφτεδάκια καιάλλα.
Το FSA δήλωσε επίσης ότι 5 άλογα που εξήχθηκαν το 2012 στην Γαλλία για ανθρώπινη κατανάλωση βρέθηκαν θετικά για το κτηνιατρικό φάρμακο φαινυλοβουταζόνη. Είναι ένα αντιφλεγμονώδες φάρμακο που χρησιμοποιείται στα άλογα κατά της χωλότητας και του πυρετού και απαγορεύεται η χρήση του στα παραγωγικά ζώα στις περισσότερες χώρες συμπεριλαμβανομένων της ΕΕ, ΗΠΑ, Καναδά και Ιαπωνία. Επειδή η χρήση της φαινυλοβουταζόνης απαγορεύεται δεν υπάρχουν MRLs που σημαίνει ότι ο προσδιορισμός οποιασδήποτε συγκέντρωσης αποτελεί παρανομία. Ο έλεγχος μπορεί να γίνει με ELIZA και με συχνότητα αναλύσεων 40 δειγμάτων/90min (Bahia, H. (2013) Meat contamination in Europe. New Food, 16(1):1-14).
Στην Ελλάδα εισήχθηκαν 74.300 kg κρέας αλόγου που προερχόταν από Ισπανία (24.000 kg), Ιταλία (100 kg), Ρουμανία (15.900 kg) και Βουλγαρία (34.300 kg) όπως φαίνεται στον πίνακα 3. (http://www.guardian.co.uk/uk/datablog/interactive/2013/feb/15/europe-trade-horsemeat-map-interactive)
Εικόνα 3. Ποσότητες κρέατος αλόγου που εισήχθηκαν στην Ελλάδα και η προέλευσή τους
Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ελέγχων
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στις 19.2.2013 έκανε σύσταση προς όλα τα κράτη-μέλη αναφορικά με την υλοποίηση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ενός συντονισμένου προγράμματος ελέγχου με σκοπό να διαπιστωθεί η συχνότητα των δόλιων πρακτικών στην εμπορία των τροφίμων. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα πρόγραμμα δύο δράσεων οι οποίες θα χρηματοδοτηθούν κατά 75% από την ΕΕ και με χρονική διάρκεια 1 μήνα. Η πρώτη δράση αφορά τους ελέγχους DNA αλόγου σε τρόφιμα των οποίων η ετικέτα αναφέρει ότι περιέχουν βόειο κρέας, όπως είναι ο κιμάς, προϊόντα κρέατος, παρασκευάσματα κρέατος και οι έλεγχοι αυτοί θα λάβουν χώρα κυρίως σε επίπεδο λιανικού εμπορίου και σε μονάδες μαζικής εστίασης. Οι ανωτέρω έλεγχοι θα γίνουν ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης του βοείου κρέατος και εκτιμάται ότι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο θα φθάσουν τα 2500 δείγματα από τα οποία 100 δείγματα είναι υποχρεωμένη να εξετάσει η Ελλάδα. Η δεύτερη δράση αφορά ελέγχους για πιθανή ανίχνευση της φαινυλοβουταζόνης στο κρέας αλόγου που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση (1 δείγμα/50 τόνους) και θα διεξαχθούν τόσο σε σφαγεία όσο και κατά τις εισαγωγές (σημειώνεται ότι στην Ελλάδα δεν γίνονται εισαγωγές αλλά και δεν υπάρχουν σφαγεία αλόγων). Όλες αυτές οι πληροφορίες, τα αποτελέσματα των εξετάσεων καθώς και τα εμπορικά ονόματα των ενοχοποιημένων προϊόντων θα συμπεριληφθούν στο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές (RASFF) ενώ ταυτόχρονα θα ανακοινωθούν επίσημα και από την FSA στις 15 Απριλίου 2013.
Στην Ελλάδα, ο ΕΦΕΤ σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) ήδη διενεργεί ελέγχους ταυτότητας προϊόντων σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των παρασκευασμάτων κρέατος, σε ψυκτικές αποθήκες και σε όλο το εύρος της τροφικής αλυσίδας με σκοπό την εργαστηριακή ανάλυση για ανίχνευση DNA αλόγου σε τρόφιμα που περιέχουν μοσχαρίσιο κρέας. Οι έλεγχοι αυτοί πραγματοποιούνται τόσο στην ΕΕ όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο με εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας (traceability) και της απόσυρσης όλων των ύποπτων προϊόντων. Ο συντονισμός των ελέγχων έχει ανατεθεί στην υπηρεσία πληροφοριών για ζητήματα εγκληματικής φύσης της ΕΕ την Europol (European Police Office) η οποία άρχισε να λειτουργεί την 1.1.1999. Στη χώρα μας ανακλήθηκαν προληπτικά προϊόντα από τα ράφια αλυσίδας σούπερ μάρκετ που δραστηριοποιούνται στην ελληνική αγορά η δε εταιρεία Μαρινόπουλος ΑΕ προέβη σε προληπτική ανάκληση από την ελληνική αγορά των προϊόντων που έχουν παραχθεί για λογαριασμό της CarreFour από τον όμιλο Comigel με την εμπορική ονομασία «λαζάνια μπολονέζ 1kg» και «κανελόνια μπολονέζ 600g».
Η Κτηνιατρική Υπηρεσία του ΥΠΑΑΤ ήδη έχει ξεκινήσει τους ελέγχους δειγμάτων τροφίμων με μοσχαρίσιο κρέας για την πιθανή παρουσία κρέατος αλόγου με τον προσδιορισμό του DNA αλόγου σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) στη Θεσσαλονίκη καθώς και με ένα ιδιωτικό Εργαστήριο στην Αθήνα και τα πρώτα αποτελέσματα ήδη έχουν σταλεί στην Κτηνιατρική Υπηρεσία του ΥΠΑΑΤ. Όσον αφορά τον προσδιορισμό της φαινυλοβουταζόνης ο έλεγχος αυτός δεν αφορά την Ελλάδα καθόσον δεν γίνονται εισαγωγές κρέατος από τρίτες χώρες που πιθανόν να έχουν χρησιμοποιήσει τη φαινυλοβουταζόνη, οπότε δεν υφίσταται και κανένας κίνδυνος για την υγεία μας γιατί τα ζώα στα οποία έχει χορηγηθεί φαινυλοβουταζόνη δεν επιτρέπεται να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα. Εξάλλου, σύμφωνα με το βρετανικό υπουργείου Υγείας, το κρέας που περιέχει την ουσία αυτή «παρουσιάζει μηδαμινό κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων καθόσον οι συγκεντρώσεις που έχουν ανιχνευθεί μέχρι τώρα δεν είναι υψηλές και ένας άνθρωπος θα πρέπει να καταναλώσει 500 με 600 μπιφτέκια την ημέρα από 100% κρέας αλόγου ώστε να πλησιάσει το όριο της Ημερήσιας Αποδεκτής Πρόσληψης (Acceptable Daily Intake - ADI)».
Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατη ενημέρωση (ΕΦΕΤ, Δελτίο τύπου 27.2.2013) από τα 76 δείγματα που έχουν σταλεί για ανάλυση 26 αναλύθηκαν και 2 ήταν θετικά στην εξέταση για προσδιορισμό του DNA αλόγου με τη μέθοδο Real Time PCA. Τα δείγματα αυτά προέρχονταν από παραγωγικές και μεταποιητικές μονάδες κρέατος, catering, ψυκτικές αποθήκες και επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου με αντιπροσωπευτική και αναλογική κάλυψη ανά την επικράτεια.
Τέλος, οι υπουργοί των 27 κρατών μελών της ΕΕ συναντήθηκαν χθες (27.2.2013) για να συζητήσουν τη συνεχή επέκταση του σκανδάλου με το κρέας αλόγου. Το γραφείο τύπου του Συμβουλίου ανακοίνωσε ότι η συζήτηση εστιάσθηκε γύρω από το ονομαζόμενο COOL (Country of Origin Labeling) και την επέκταση των ελέγχων και αναλύσεων των προϊόντων κρέατος, λέγοντας ότι «οι αντιπροσωπείες απαίτησαν οπωσδήποτε να είναι σαφής επισήμανση της προέλευσης του κρέατος που χρησιμοποιείται στη σύνθεση και επεξεργασία όλων των προϊόντων κρέατος».
Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατη ενημέρωση (ΕΦΕΤ, Δελτίο τύπου 27.2.2013) από τα 76 δείγματα που έχουν σταλεί για ανάλυση 26 αναλύθηκαν και 2 ήταν θετικά στην εξέταση για προσδιορισμό του DNA αλόγου με τη μέθοδο Real Time PCA. Τα δείγματα αυτά προέρχονταν από παραγωγικές και μεταποιητικές μονάδες κρέατος, catering, ψυκτικές αποθήκες και επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου με αντιπροσωπευτική και αναλογική κάλυψη ανά την επικράτεια.
Τέλος, οι υπουργοί των 27 κρατών μελών της ΕΕ συναντήθηκαν χθες (27.2.2013) για να συζητήσουν τη συνεχή επέκταση του σκανδάλου με το κρέας αλόγου. Το γραφείο τύπου του Συμβουλίου ανακοίνωσε ότι η συζήτηση εστιάσθηκε γύρω από το ονομαζόμενο COOL (Country of Origin Labeling) και την επέκταση των ελέγχων και αναλύσεων των προϊόντων κρέατος, λέγοντας ότι «οι αντιπροσωπείες απαίτησαν οπωσδήποτε να είναι σαφής επισήμανση της προέλευσης του κρέατος που χρησιμοποιείται στη σύνθεση και επεξεργασία όλων των προϊόντων κρέατος».
28 Φεβρουαρίου 2013
