«Διατροφή γαλακτοπαραγωγών αγελάδων»

Άρθρο του Γ. Αρσένου

Γεώργιος Ι. Αρσένος, DrVetMed, Ph.D, MRCVS

Επίκουρος Καθηγητής Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.

e-mail: arsenosg@vet.auth.gr

Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβάτων όπου και τονίστηκαν οι ιδιαιτερότητες του πεπτικού συστήματος των μηρυκαστικών και ο κυρίαρχος ρόλος της μεγάλης κοιλίας (ΜΚ). Είναι γνωστό ότι στα μηρυκαστικά, αυτό που ουσιαστικά προέχει είναι η ικανοποίηση των «αναγκών» της Μ.Κ. (π.χ. για τη σύνθεση μικροβιακών πρωτεϊνών) και η αποφυγή διαταραχών στο μικροπεριβάλλον της (π.χ. επιθυμητόpΗ = 6-7), καθώς και η διασφάλιση ενός ικανοποιητικού ρυθμού διόδου των ζωοτροφών από τον πεπτικό σωλήνα (ποικίλει από 24-60 ώρες). Στόχος μας εδώ όμως, δεν είναι η ανασκόπηση της φυσιολογίας της πέψης των θρεπτικών ουσιών στα μηρυκαστικά αλλά η σύντομη περιγραφή ενός πρακτικού οδηγού για τον καταρτισμό σιτηρεσίων και τη διατροφή, συγκεκριμένα των γαλακτοπαραγωγών αγελάδων.

Σήμερα, ο καταρτισμός των σιτηρεσίων των γαλακτοπαραγωγών αγελάδων γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών (ΗΥ) και τη χρησιμοποίηση εξειδικευμένων προγραμμάτων (Software). Εντούτοις, ο καταρτισμός του σιτηρεσίου στον ΗΥ επιτυγχάνεται με βάση τις πληροφορίες που εισάγονται στο πρόγραμμα από τον χειριστή (π.χ. σωματικό βάρος αγελάδας, στάδιο γαλακτικής περιόδου, ποσότητα παραγόμενου γάλακτος, είδος ζωοτροφών, χημική σύνθεση ζωοτροφών κτλ.). Όλα τα διαθέσιμα προγράμματα χρησιμοποιούν μια σειρά από αλγορίθμους για να αποδώσουν την «καλύτερη» πρόβλεψη με βάση τις ανάγκες της «μέσης» αγελάδας όπως αυτή έχει προκαθοριστεί από το χειριστή του προγράμματος. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα κυριότερα προγράμματα (Software) που χρησιμοποιούνται σήμερα για τον καταρτισμό σιτηρεσίων για γαλακτοπαραγωγές αγελάδες και βοοειδή γενικότερα. Για περισσότερες ο αναγνώστης μπορεί να επισκεφτεί τον ιστοχώρο όπου το κάθε πρόγραμμα είναι διαθέσιμο.

Πίνακας 1. Σημαντικότερα προγράμματα καταρτισμού σιτηρεσίων για βοοειδή

Πρόγραμμα	Φορέας	Σύστημα	Ιστοσελίδα
Dairy Ration System, DRS	ACS Computer Services	NRC	http://www.acsdrs.com
RationPro	ProfitSource	NRC	http://www.rationpro.com/
INRAtion- PrevAlim	INRA	INRA	http://www.inration.educagri.fr/uk/presentation.php
RumNut	A.T Chamberlain	AFRC, PDI	http://www.rumnut.com
Feed ration Balancer	Feed Management Systems	NRC	http://www.feedsys.com/
CamDairy	Cam Software	Καθοριζόμενο από το χρήστη	http://epicentre.massey.ac.nz/Software/ CamDairy/tabid/189/Default.aspx
The Consulting Nutritionist	Dalex Computer Systems, Inc.	CNCPS, NRC	http://www.dalex.com/
CPM-Dairy	Cornell Univ. Pennsylvania Miner Institute	CNCPS	http://mail.vet.upenn.edu/~ejjancze/ http://mail.vet.upenn.edu/~ejjancze/ cpmbeta3.html
CNCPS	Cornell University	CNCPS	http://www.cncps.cornell.edu/downloads.htm
Formulate2	Central Valley Nutritional Associates	NRC	http://www.formulate2.com/
Molly	Univ. California, Davis	Molly	http://animalscience.ucdavis.edu/research/molly/Molly.htm
PCDairy-2	Univ California, Davis	NRC	http://animalscience.ucdavis.edu/extension/software.htm
Shield	Univ California, Davis	Καθοριζόμενο από το χρήστη	http://animalscience.ucdavis.edu/extension/Software/shield.htm
SigaDairy	Siga Farm Software	NRC	http://www.siga.net
Spartan	Michigan State University	NRC	http://www.msu.edu/user/ssl/index.htm

Οι αγελάδες μπορούν να προμηθευτούν ενέργεια, πρωτεΐνες, μακροστοιχεία, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες από τις ζωοτροφές και τις προσθετικές ουσίες που περιέχονται στο σιτηρέσιο. Είναι συνήθως άνευ σημασίας το πόσο «καλό» και ισορροπημένο είναι ένα σιτηρέσιο αν οι αγελάδες για τις οποίες προορίζεται αδυνατούν να καταναλώσουν την προσδοκώμενη ποσότητα. Επομένως, ανεξάρτητα από τη χρησιμοποίηση ή όχι ΗΥ, ο ασχολούμενος με τη διατροφή των αγελάδων θα πρέπει να γνωρίζει τις βασικές αρχές που διέπουν τον καταρτισμό σιτηρεσίων. Έτσι, ως αφετηρία (πρώτο βήμα) θα πρέπει πάντα να υπολογίζεται η ποσότητα του σιτηρεσίου που μπορεί να καταναλώσει μία αγελάδα. Ο όγκος (ποσότητα) του σιτηρεσίου που μπορεί να καταναλώσει μία αγελάδα είναι συγκεκριμένος και καθορίζεται από το μέγεθος του πεπτικού της σωλήνα. Υπολογίζεται συνήθως ως χιλιόγραμμα ξηρής ουσίας (Ξ.Ο.) που καταναλώνεται στη διάρκεια μίας ημέρας.

Στη πράξη και για τις αγελάδες Χολστάιν και Χολσταιν- Φρίζιαν η ποσότητα της Ξ.Ο. που μπορούν να καταναλώσουν υπολογίζεται ότι είναι 3% του σωματικού τους βάρους (Σ.Β.). Ένας άλλος πρακτικός τρόπος υπολογισμού είναι η σχέση Ξ.Ο. = 0,25 x ΣΒ + 0,1 x Υ, όπου ΣΒ το σωματικό βάρος της αγελάδας και Υ η ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος. Για παράδειγμα, μία αγελάδα με Σ.Β. 650 χλγ. που παράγει 30 λίτρα γάλακτος θα καταναλώσει Ξ.Ο. ίση με το 3% του ΣΒ δηλαδή 0,03 x 650 = 19.5 χλγ. και αν εφαρμοστεί η σχέση όπου συνυπολογίζεται η γαλακτοπαραγωγή τότε Ξ.Ο. = 0,025 x 650 + 0,1 x 30 = 19,25. Θα πρέπει να τονιστεί επίσης ότι αγελάδες με πολύ υψηλή γαλακτοπαραγωγή (συνήθως πάνω από 40 λίτρα ημερησίως) μπορούν να καταναλώσουν ποσότητες Ξ.Ο. μέχρι και 4% του Σ.Β. τους.

Η μεγιστοποίηση της καταναλισκόμενης Ξ.Ο. από τις αγελάδες θα πρέπει να είναι πάντα ο στόχος ενός προγράμματος διατροφής αφού μείωση στη κατανάλωση Ξ.Ο. οδηγεί σε άμεση πτώση της γαλακτοπαραγωγής και μπορεί να έχει επιπτώσεις στην αναπαραγωγική ικανότητα της αγελάδας (π.χ. μειωμένη γονιμότητα). Επιπλέον, η μειωμένη κατανάλωση Ξ.Ο. κατά το τελευταίο στάδιο της Ξηρής περιόδου (Ξ.Π.), δηλαδή τις τελευταίες 20 μέρες, καθώς και στην έναρξη της γαλακτικής περιόδου μπορεί να οδηγήσει σε επιλόχεια υπασβεστιαιμία, λιπώδη εκφύλιση του ήπατος, κέτωση, υπομαγνησιαιμία ή ακόμα και μετατόπιση ηνύστρου. Πρακτικά, η καταναλισκόμενη Ξ.Ο. αυξάνεται όταν στις αγελάδες χορηγείται ολικό σιτηρέσιο (Total Mixed Ration, TMR). Αντίθετα παρατηρείται μείωση όταν οι χονδροειδείς ζωοτροφές χορηγούνται ξεχωριστά από τις συμπυκνωμένες και η ποιότητα για παράδειγμα του ενσιρώματος είναι μέτρια έως κακή. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η ποσότητα της καταναλισκόμενης Ξ.Ο. κατά τη πρώτη εβδομάδα μετά τον τοκετό είναι μόλις τα 2/3 της αναμενόμενης και χρειάζεται να περάσουν περίπου 8-12 εβδομάδες μέχρι οι αγελάδες να καταναλώνουν τη μέγιστη προβλεπόμενη ποσότητα Ξ.Ο. Επίσης, η ποσότητα της καταναλισκόμενης Ξ.Ο. εξαρτάται άμεσα και από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος της εκτροφής γεγονός που θα πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη στη χώρα μας αφού τα σιτηρέσια των αγελάδων θα πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με την εποχή του έτους και τις αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες που είναι ιδιαίτερα έντονες (π.χ. πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και πολύ χαμηλές το χειμώνα).

Το δεύτερο βήμα στο καταρτισμό σιτηρεσίων για γαλακτοπαραγωγές αγελάδες είναι η κατανόηση των ενεργειακών αναγκών τους. Η διαδικασία που περιλαμβάνει το μεταβολισμό της ενέργειας στις αγελάδες περιγράφεται απλά ως ακολούθως: Από τη αρχική συνολικά διαθέσιμη ενέργεια (Gross energy, GE), ένα μέρος της (κυμαίνεται από 10 – 60%) χάνεται με τα κόπρανα. Το υπόλοιπο αποτελεί την πεπτή ενέργεια (digestible energy, DE), από τη οποία περίπου 8% χάνεται στη παραγωγή μεθανίου και 11-13% στα ούρα. Η ενέργεια που απομένει ονομάζεται μεταβολιστέα ενέργεια (metabolizable energy, ME) και είναι αυτή που ουσιαστικά χρησιμοποιείται από το ζώο για τις ανάγκες συντήρησης, γαλακτοπαραγωγής, κυοφορίας και αύξησης ενώ παράλληλα μέρος της αποβάλλεται με τη μορφή θερμότητας. Ο υπολογισμός της χρησιμοποίησης της μεταβολιστέας ενέργειας από το ζώο γίνεται με βάση συγκεκριμένους συντελεστές που είναι οι εξής: Km = 0,7 για συντήρηση, Kl = 0,6 για τη γαλακτοπαραγωγή, Kp = 0,5 για την κυοφορία και Kg = 0,5 για την αύξηση. Στον Πίνακα 2, δίνονται μερικές ενδεικτικές τιμές για τις ανάγκες σε ενέργεια των γαλακτοπαραγωγών αγελάδων για συντήρηση και παραγωγή.

Πίνακας 2. Ενδεικτικές τιμές για τις ανάγκες σε ενέργεια γαλακτοπαραγωγών αγελάδων ανάλογα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται

Έτσι με βάση τον παραπάνω πίνακα είναι εύκολος ο υπολογισμός των ενεργειακών αναγκών για παράδειγμα μιας αγελάδας με Σ.Β. 650 χλγ. που παράγει 30 λίτρα γάλα ημερησίως, βρίσκεται στη 10 εβδομάδα της κυοφορίας και στο στάδιο αυτό χάνει περίπου 500 γραμμάρια Σ.Β. ημερησίως: [Συντήρηση + Γαλακτοπαραγωγή + Κυοφορία] – Ενέργεια που παράγεται από την απώλεια Σ.Β. = [65 + (30 x 5) + 0] – (20 x 0,5) = 205 MJ.

Αν το σιτηρηρέσιο είναι ελλειμματικό σε ενέργεια τότε θα παρατηρήσουμε άμεση πτώση της γαλακτοπαραγωγής και μείωση της περιεκτικότητας του γάλακτος σε πρωτεΐνες και λίπος. Αν η έλλειψη της ενέργειας στο σιτηρέσιο δεν διορθωθεί με την προσθήκη κατάλληλων πηγών ενέργειας (π.χ. μελάσα ή αύξηση της ποσότητας των πλούσιων σε ενέργεια συμπυκνωμένων ζωοτροφών), τότε μακροπρόθεσμα θα υπάρξουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην γονιμότητα των αγελάδων. Η προσθήκη ενεργειακών πηγών στο σιτηρέσιο δεν πρέπει να γίνεται ανεξέλεγκτα αλλά σε συνδυασμό με το ύψος της γαλακτοπαραγωγής όπως για παράδειγμα φαίνεται στον Πίνακα 3.

Πίνακας 3. Προτεινόμενα όρια για τη προσθήκη ενεργειακών πηγών στο σιτηρέσιο γαλακτοπαραγωγών αγελάδων ανάλογα με το ύψος της γαλακτοπαραγωγής