«Εκτροφή Ιπποειδών»

Εκτροφή ιπποειδών
Γεώργιος Ι. Αρσένος, DrVetMed, Ph.D, MRCVS
Επίκουρος Καθηγητής Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.
e-mail: arsenosg@vet.auth.gr

Η ενασχόληση των Ελλήνων με την ιπποτροφία έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και η αγάπη τους για τον ίππο παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Οι ίπποι που εκτρέφονται στη χώρα μας, είναι ζώα τα οποία δημιουργήθηκαν μετά από συνδυασμό επιλογής και σχημάτων διασταύρωσης γεννητόρων που ανήκαν σε ξένες και ντόπιες φυλές. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του έτους 2005 στην Ελλάδα εκτρέφονται 18.602 ίπποι, 13.811 ημίονοι και 20.472 όνοι. Από τους εκτρεφόμενους ίππους, 4.779 είναι ίπποι αθλητές και αγώνων ενώ η μεγάλη πλειοψηφία, 13.823 ίπποι είναι ζώα εργασίας. Αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει ενδιαφέρον για την ιπποτροφία στην Ελλάδα, εντούτοις, το ενδιαφέρον των ενασχολούμενων με την ιπποτροφία εστιάζεται στους αθλητές ίππους και στους ίππους αγώνων. Η συντριπτική πλειοψηφία από αυτούς τους ίππους, οι οποίοι ανήκουν σε διάφορες φυλές και τύπους, βρίσκεται κυρίως σε ιππικούς ομίλους και σε ιπποφορβεία σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να δοθούν μερικές βασικές αρχές και οδηγίες για την εκτροφή και τη «σωστή διατροφή» των ίππων. Με τον όρο «σωστή διατροφή» αναφερόμαστε στη χορήγηση σιτηρεσίου στο οποίο περιέχονται όλες οι απαραίτητες θρεπτικές ουσίες στις ποσότητες εκείνες που απαιτούνται για συντήρηση, αύξηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή και εργασία από τους ίππους ανάλογα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί το γεγονός ότι οι βιβλιογραφικές πηγές σχετικά με τη διατροφή των ίππων είναι πολύ περιορισμένες ενώ υπάρχει ένδεια ερευνητικών δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, το γεγονός ότι οι θρεπτικές ανάγκες των ίππων διαφέρουν σημαντικά σε ατομικό επίπεδο και εξαρτώνται από τη φυλή, την ηλικία, στο σωματικό βάρος, το είδος της εργασίας που εκτελεί ο ίππος καθώς και από κλιματικούς παράγοντες (π.χ. θερμοκρασία περιβάλλοντος), κάνουν πολύ δύσκολη τη κατάρτιση του σιτηρεσίου το οποίο μπορεί να χρειάζεται συνεχείς τροποποιήσεις ανάλογα με το πρόγραμμα εργασίας του ίππου.

Η διατροφή των ίππων παίζει καθοριστικό ρόλο στην υγεία και τις αποδόσεις τους και θα πρέπει να βασίζεται σε ορισμένες βασικές αρχές που ξεκινούν από το σεβασμό της φυσιολογίας του πεπτικού τους συστήματος. Γενικά, ο ίππος έχει μικρό στομάχι και μεγάλο παχύ έντερο. Παρακάτω δίνονται στοιχεία σχετικά με τη χωρητικότητα των διαφόρων τμημάτων του γαστρεντερικού σωλήνα στο ίππο (Πίνακας 1).

Πίνακας 1. Χωρητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα των ιπποειδών

	Περιεκτικότητα (λίτρα)	Αναλογία (%)
Στομάχι	8-15	10
Λεπτό έντερο	50	30
Παχύ έντερο	100	60

Ο ίππος είναι φυτοφάγο μονογαστρικό και επομένως η διατροφή του θα πρέπει να στηρίζεται στις χονδροειδείς ζωοτροφές (σανοί, χόρτο λειμώνων, βόσκηση σε φυσικούς ή τεχνητούς λειμώνες) η ποσότητα των οποίων, σε ημερήσια βάση, δεν θα πρέπει να είναι μικρότερη από το 1% του σωματικού βάρους του ίππου. Οι ενήλικες ίπποι, ανεξάρτητα από τη φυλή ή τον τύπο στον οποίο ανήκουν καταναλώνουν σε ημερήσια βάση σιτηρέσιο (χονδροειδείς και συμπυκνωμένες ζωοτροφές) σε ποσότητες που αντιστοιχούν περίπου στο 2–2.5% του σωματικού τους βάρους (Σ.Β). Έτσι για παράδειγμα, ένας αθλητής ίππος 500 κιλών θα πρέπει να καταναλώσει περίπου 10 έως 12.5 κιλά σιτηρεσίου την ημέρα.

Από τις χονδροειδείς ζωοτροφές συνηθέστερα χρησιμοποιείται αποξηραμένος σανός (χόρτο λειμώνων), σανός μηδικής (χρησιμοποιείται και σε μορφή σύμπηκτων, pellets), άχυρο βρώμης, άχυρο κριθαριού, άχυρο σιταριού. Οι συνηθέστερες συμπυκνωμένες ζωοτροφές είναι διάφορες κατηγορίες σύμπηκτων (pellets, που περιέχουν ποικίλες ζωοτροφές σε διάφορες αναλογίες και επιπλέον βιταμίνες, μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία και χορηγούνται συνήθως σε συνδυασμό με καλής ποιότητας σανούς) και καρποί δημητριακών (Βρώμη, Κριθάρι, σιτάρι, καλαμπόκι). Επιπλέον, στο σιτηρέσιο μπορεί να προστεθούν: αρακάς, σόγια, λιναρόσπορος, φυτικά λίπη, ανάλογα με τις ανάγκες σε πρωτεΐνες και ενέργεια των ίππων. Τα φυτικά λίπη στο σιτηρέσιο των ίππων είναι δυνατό να προστεθούν ακόμα και σε αναλογία 6% ή και περισσότερο ανάλογα με τις ανάγκες σε ενέργεια. Τέλος, το σιτηρέσιο των ίππων, ιδιαίτερα αυτών που αναρρώνουν από κάποιο νόσημα ή κάποια χειρουργική επέμβαση, μπορεί να εμπλουτιστεί με λαχανικά (καρότα, ρεπάνια, πατάτες κτλ) και φρούτα (μήλα, δαμάσκηνα κτλ.) αλλά πάντα σε μικρές ποσότητες γιατί αλλιώς υπάρχει κίνδυνος πεπτικών διαταραχών. Φυσικά, όλες οι ζωοτροφές θα πρέπει να ζυγίζονται με τη χρήση κατάλληλου ζυγού ώστε η χορηγούμενη ποσότητα του ημερήσιου σιτηρεσίου να είναι ακριβής.

Ένας πρακτικός οδηγός για τον υπολογισμό της ποσότητας του σιτηρεσίου που μπορεί να καταναλώσει ένας ίππος είναι αυτός με βάση το σωματικό του βάρος (ξηρή ουσία % του ΣΒ του ίππου)
1,5-1,75 % για κάλυψη των αναγκών συντήρησης
2,0% για ίππους που εκτελούν ελαφριά εργασία
2,5% για ίππους που εκτελούν μέτρια εργασία
3,0% για ίππους που εκτελούν βαριά εργασία (π.χ. έντονη προπόνηση, αγώνες)
2,5-3,0% για αναπτυσσόμενα πουλάρια
2,5-3,0% για φοράδες τους τρεις τελευταίους μήνες της κυοφορίας και κατά τη διάρκεια της γαλουχίας

Ο υπολογισμός του Σ.Β μπορεί να γίνει με τη χρήση ειδικής μετροταινίας που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της περιφέρειας του θώρακα ακριβώς πίσω από το όριο της ωμοπλάτης. Επιπλέον, ο δείκτης θρεπτικής κατάστασης (ΔΘΚ), ιδιαίτερα των αθλητών ίππων θα πρέπει να ελέγχεται συχνά ώστε να τροποποιείται ανάλογα το σιτηρέσιό του. Για παράδειγμα ο μέσος όρος του ΔΘΚ σε ίππους ιππικών ομίλων και ίππους ιπποδρομιών είναι 5,0 (4,0 – 7,0) ενώ σε ίππους αγώνων αντοχής είναι 4,6 (3,5-6,0).

Σε ό,τι αφορά στην αναλογία μεταξύ χονδροειδών και συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο σιτηρέσιο του ίππου, αυτή δεν είναι σταθερή και εξαρτάται από την εργασία και το παραγωγικό στάδιο του ίππου. Για παράδειγμα, οι ανάγκες συντήρησης ενός ενήλικου ίππου που δεν παράγει έργο ούτε χρησιμοποιείται ως γεννήτορας μπορούν να καλυφθούν αποκλειστικά με τη χορήγηση καλής ποιότητας σανού. Αντίθετα, οι αθλητές ίπποι έχουν αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες και κατά συνέπεια καταναλώνουν σημαντικές ποσότητες συμπυκνωμένων ζωοτροφών. Οι σχετικές κατά περίπτωση αναλογίες δίνονται στο παρακάτω πίνακα:

Πίνακας 2. Ενδεικτικές αναλογίες χονδροειδών/συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο σιτηρέσιο ενός ίππου ανάλογα με τη κατηγορία στην οποία ανήκει

Θρεπτικές ανάγκες ίππου για	% χονδροειδείς ζωοτροφές	% συμπυκνωμένες ζωοτροφές
Συντήρηση	100	0
Ιππασία αναψυχής ή αγροτουρισμό	80	20
Διατήρηση σε ιππικό όμιλο	80-50	20-50
Ιπποδρομίες ή αγώνες	50-25	50-75

Ο ίππος προσλαμβάνει τις χορηγούμενες ζωοτροφές με τη βοήθεια των πολύ ευκίνητων χειλέων του και των κοπτήρων οδόντων του. Έτσι, επιβάλλεται ο τακτικός έλεγχος της στοματικής κοιλότητας του ίππου για την ύπαρξη οδοντικών ακίδων, καθώς και τον εντοπισμό μη φυσιολογικής φθοράς των κοπτήρων οδόντων. Οι τροφές στη συνέχεια ανακατεύονται με άφθονο σίελο κατά τη διάρκεια της μάσησης. Η διάρκεια της μάσησης και κατά συνέπεια ο χρόνος που απαιτείται για την κατανάλωση ενός  χιλιογράμμου τροφής εξαρτάται από το είδος των ζωοτροφών (Πίνακας 3). Το είδος των καταναλισκόμενων ζωοτροφών επηρεάζει την ποσότητα του παραγόμενου σιέλου η οποία κυμαίνεται από 1-12 λίτρα/ημέρα (αυξάνεται ανάλογα με τη περιεκτικότητα των ζωοτροφών σε ξηρή ουσία, Ξ.Ο). Με τη βοήθεια του σιέλου σχηματίζεται ο βλωμός που αποτελείται από ποσότητα 20-120 γραμμαρίων ζωοτροφών. Η συχνότητα κατάποσης βλωμών στους ίππους, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, είναι 2 βλωμοί/λεπτό. Θα πρέπει βέβαια να υπάρχει πάντα διαθέσιμο, άφθονο, πόσιμο νερό. Η διαθεσιμότητα πόσιμου νερού είναι βασικής σημασίας για την καλή υγεία των ίππων και την αναπλήρωση των υγρών ιδιαίτερα μετά από έντονη άσκηση. Ένας ίππος π.χ. 500 χλγ. που δεν αθλείται χάνει περίπου 0,5 λίτρα νερού με τον ιδρώτα, ενώ αν υπόκειται σε ελαφριά άσκηση τότε οι απώλειες είναι 5 λίτρα, σε μέτρια άσκηση 10 λίτρα, ενώ σε έντονη άσκηση μπορεί να φτάσει τα 20 λίτρα ημερησίως. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι καλύτερα να αποφεύγεται η χορήγηση παγωμένου νερού αφού έχει διαπιστωθεί ότι οι ίπποι καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες όταν το νερό είναι σχετικά θερμό.

Πίνακας 3. Ενδεικτικές τιμές για το χρόνο κατανάλωσης ζωοτροφών από τους ίππους:

	Διάρκεια (λεπτά/kg ζωοτροφής)
Σανός	40
Άχυρο σιταριού	50
Βρώμη	10
Σύμπηκτα συμπυκνωμένων ζωοτροφών	10

Αναφέρθηκε παραπάνω (Πίνακας 1) ότι το στομάχι του ίππου έχει χωρητικότητα περίπου 8-15 λίτρα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στο ρυθμό κορεσμού και εκκένωσης του στομάχου, που είναι ανάλογη με το είδος των χορηγούμενων ζωοτροφών, και κατά συνέπεια αποτελεί βασική αρχή στον καταρτισμό σιτηρεσίων. Ο βαθμός κορεσμού του στομάχου με χονδροειδείς ζωοτροφές είναι 190 γραμ. Ξ.Ο./10 λεπτά ενώ για τις συμπυκνωμένες ζωοτροφές είναι 540 γραμ. Ξ.Ο./10 λεπτά. Αντίστοιχα, ο ρυθμός εκκένωσης του στομάχου είναι 30-50 γραμ. Ξ.Ο./10 λεπτά ανεξάρτητα από το είδος των χορηγούμενων ζωοτροφών. Η γνώση των παραπάνω αρχών επιβάλλεται για την αποφυγή πεπτικών διαταραχών (κολικών) και την παραγωγή ανεπιθύμητων αερίων στο πεπτικό σωλήνα των ίππων. Σε κάθε περίπτωση οι ζωοτροφές που αποτελούν το ημερήσιο σιτηρέσιο ενός ίππου θα πρέπει να δίνονται σε μικρές ποσότητες και σε όσο το δυνατό περισσότερα γεύματα. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην αποφυγή απότομων αλλαγών στο σιτηρέσιο των ίππων γιατί είναι ζώα που δεν τους αρέσουν οι αλλαγές ενώ υπάρχει πάντα ο κίνδυνος πεπτικών διαταραχών.

Η γνώση της χημικής σύνθεσης των διαθέσιμων ζωοτροφών είναι απαραίτητη για τον καταρτισμό ενός ισορροπημένου σιτηρεσίου ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες σε ενέργεια, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανες ουσίες. Οι ανάγκες αυτές είναι διαφορετικές για κάθε κατηγορία ίππων και εξαρτώνται από το φυσιολογικό τους στάδιο, π.χ. στάδιο κυοφορίας, στάδιο γαλακτικής περιόδου για τις φοράδες, αλλά και από τη φυλή των ίππων και την ατομική τους ιδιοσυγκρασία. Σε γενικές γραμμές, εξαρτώνται από το σωματικό βάρος (ΣΒ) των  ίππων και ο υπολογισμός τους γίνεται με βάση τις ανάγκες συντήρησης ενός ίππου. Στον Πίνακα 4, δίνονται μερικές ενδεικτικές τιμές για τις ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες διαφόρων κατηγοριών ίππων.

Ειδικότερα, οι ανάγκες σε ενέργεια των ίππων υπολογίζονται συνήθως σε ανάγκες σε πεπτή ενέργεια (digestible energy, DE) και εκφράζονται σε MJ DE. Αν οι ανάγκες σε ενέργεια εκφράζονται σε Mcal τότε θα πρέπει να γίνεται μετατροπή σύμφωνα με τον τύπο: MJ = Mcal x 4.185. Πρακτικά, οι ανάγκες συντήρησης ενός ίππου σε ενέργεια μπορούν να υπολογιστούν με βάση τον τύπο:  Ανάγκες σε ενέργεια (MJ DE) = [1.4 + (0.03 x ΣΒ)] x 4.185, όπου ΣΒ είναι το σωματικό βάρος του ίππου σε χλγ. Αντίστοιχα, οι ανάγκες σε πρωτεΐνες (ουσιαστικά τα αμινοξέα που απορροφώνται στο λεπτό έντερο) εκφράζονται σε ολικές πρωτεΐνες στο σιτηρέσιο. Η πέψη και απορρόφησή τους γίνεται κατά 60-70% στο λεπτό έντερο καθιστώντας τους ίππους άμεσα εξαρτώμενους από την ποσότητα και την ποιότητα των πρωτεϊνών στο χορηγούμενο σιτηρέσιο. Πρακτικά, υπολογίζονται ως 8% της καταναλισκόμενης Ξ.Ο του σιτηρεσίου. Έτσι, οι ανάγκες συντήρησης σε πρωτεΐνες ενός ίππου 500 χλγ., που καταλώνει 8.2 χλγ. Ξ.Ο θα είναι   656 γραμμάρια πρωτεΐνης. Σε ό,τι αφορά στις ανάγκες σε ανόργανα στοιχεία (μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία) και βιταμίνες (οι οποίες εκφράζονται συνήθως σε διεθνείς μονάδες IU/d) ο ακριβής υπολογισμός τους είναι πρακτικά δύσκολος και θα πρέπει στο σιτηρέσιο των ίππων να  συμπεριλαμβάνονται πάντοτε ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές για ίππους). Γενικά, δεν υπάρχουν προβλήματα έλλειψης βιταμινών όταν οι ίπποι διατρέφονται με σιτηρέσιο στο οποίο ενσωματώνονται βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Σε μόνιμα ενσταυλισμένους ίππους που διατρέφονται με κακής ποιότητας σανό έχουν αναφερθεί συμπτώματα έλλειψης θιαμίνης ενώ ανωμαλίες στη μορφολογία της οπλής φαίνεται να διορθώνονται όταν στο σιτηρέσιο προστίθεται βιοτίνη. Η απορρόφηση των βιταμινών γίνεται κυρίως στο λεπτό έντερο ενώ στο παχύ έντερο γίνεται σύνθεση και απορρόφηση βιταμινών του συμπλέγματος Β. Η απορρόφηση των μακροστοιχείων και ιχνοστοιχείων γίνεται κυρίως στο λεπτό έντερο. Προβλήματα αναφέρονται σχετικά με τη διαθεσιμότητα του ασβεστίου (Ca) και του Φωσφόρου (P) ιδιαίτερα στους νεαρούς αναπτυσσόμενους πώλους. Σε αυτούς η έλλειψη  Ca και P καθώς και η υπερεπάρκεια τους σχετίζεται με διαταραχές της αύξησής τους.

Τέλος, η εκτροφή κάθε κατηγορίας ίππων έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες οι οποίες θα πρέπει να συνυπολογίζονται κατά τον καταρτισμό ενός σιτηρεσίου και αντίστοιχου προγράμματος διατροφής.

Εκτροφή αθλητών ίππων
Οι πλειοψηφία των αθλητών ίππων εκτρέφονται συνήθως ενσταυλισμένοι σε εγκαταστάσεις που δεν έχουν πρόσβαση σε λειμώνες. Όσο εντονότερη γίνεται η καθημερινή άσκηση του ίππου τόσο αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια και κατά συνέπεια οι ποσότητες των συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο σιτηρέσιο. Όταν οι ίπποι ακολουθούν πρόγραμμα προετοιμασίας για αγώνες τότε το χρονικό διάστημα της προετοιμασίας θα πρέπει να είναι 8-12 εβδομάδες και θα πρέπει να συνοδεύεται με σταδιακή αύξηση των συμπυκνωμένων ζωοτροφών με αντίστοιχη μείωση των χονδροειδών (στο Πίνακα 4 μετάβαση από την κατηγορία M στην I). Κατά το μεσοδιάστημα των αγώνων (ημέρες ξεκούρασης) θα πρέπει να γίνεται μείωση των συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο μισό και αύξηση (x 1,5) του σανού. Την ημέρα των αγώνων καλό είναι να χορηγείται εύπεπτο σιτηρέσιο με μίγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών 3-4 ώρες πριν τους αγώνες.

Σε περίπτωση που οι ίπποι προετοιμάζονται για αγώνες αντοχής τότε θα πρέπει να ακολουθούν διαφορετικό πρόγραμμα διατροφής αφού το πρόβλημα στη συγκεκριμένη κατηγορία είναι η διατήρηση υψηλών επιπέδων γλυκόζης στο αίμα για μεγάλο χρονικό διάστημα στη διάρκεια των αγώνων. Συνήθως, η επιπλέον ενέργεια που χρειάζονται οι ίπποι παράγεται με καύση λιπών που κινητοποιούνται από το λιπώδη ιστό του σώματος του ίππου. Έτσι, συνίσταται η αυξημένη ενσωμάτωση πηγών λίπους (φυτικό λίπος) στο σιτηρέσιο αυτής της κατηγορίας των ίππων (μέχρι και  8%). Τις τελευταίες δύο μέρες πριν τους αγώνες συνίσταται η επιπλέον χορήγηση 1 χλγ. υψηλής ποιότητας μίγματος συμπυκνωμένων ζωοτροφών και 0,5 χλγ. από το ίδιο μίγμα το βράδυ πριν τους αγώνες. Την ημέρα των αγώνων στους ίππους θα πρέπει να χορηγείται μόνο νερό.

Εκτροφή γεννητόρων
Στα ιπποφορβεία εκτρέφονται φοράδες και επιβήτορες που χρησιμοποιούνται ως γεννήτορες και η ύπαρξη φυσικών ή τεχνητών λειμώνων αποτελεί τον κανόνα. Έτσι, η διατροφή βασίζεται στη βόσκηση και θα πρέπει ο λειμώνας να έχει τέτοια βοτανική σύνθεση ώστε οι ίπποι να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος από τις ανάγκες τους σε θρεπτικές ουσίες. Ανάλογα με την ποιότητα των νομευτικών φυτών του λειμώνα μπορεί να χορηγούνται επιπλέον σανός (συνήθως 18-20 χλγ. για κάθε 4 ίππους) και μίγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών σε ειδικές ταΐστρες. Οι λειμώνες θα πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα τμήματα (paddocks) κατά προτίμηση 12-24 στρέμματα το καθένα ώστε να είναι δυνατή η περιτροπική βόσκηση τους. Έτσι, εξασφαλίζεται εναλλαγή τοπίου και νομευτικών φυτών στους εκτρεφόμενους ίππους. Πρακτικά, η φόρτιση του λειμώνα θα πρέπει να είναι 4 στρέμματα ανά ίππο τους καλοκαιρινούς μήνες και 2 στρέμματα ανά ίππο για τον υπόλοιπο χρόνο. Βέβαια, η φόρτιση του λειμώνα εξαρτάται επίσης από την ποιότητα του εδάφους, τη σύνθεση του λειμώνα, το σωματικό μέγεθος των ίππων, καθώς και το παραγωγικό τους στάδιο (π.χ. φοράδες σε κυοφορία ή σε γαλουχία).

Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά στις έγκυες φοράδες θα πρέπει να τονιστεί ότι αν και η τυπική  διάρκεια της κυοφορίας υπολογίζεται στις 340 περίπου ημέρες,  εντούτοις υπάρχει σημαντική διακύμανση με ακραίες τιμές από 320 έως 365 ημέρες ενώ οι πιο συνήθεις είναι 335-350 μέρες. Η ανάπτυξη και ιδιαίτερα η αύξηση του εμβρύου λαμβάνει χώρα τις τελευταίες 90 μέρες της κυοφορίας και όπως προκύπτει από τον Πίνακα 4 οι ανάγκες των φοράδων σε θρεπτικές ουσίες στο στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Επιπλέον, προσοχή χρειάζεται κατά τη γαλακτική περίοδο η οποία στις φοράδες διαρκεί 4-6 μήνες περίπου. Κατά το μέγιστο της γαλακτοπαραγωγής η ημερήσια παραγόμενη ποσότητα του γάλατος μπορεί να φτάσει το 3-4% του ΣΒ βάρους της φοράδας, δηλαδή περίπου 20 χλγ. για μια φοράδα με ΣΒ 500 χλγ. Επομένως, οι ποσότητες του χορηγούμενου σιτηρεσίου θα πρέπει να υπολογίζονται ατομικά για την κάθε φοράδα. Οι επιβήτορες κατά την αναπαραγωγική περίοδο έχουν αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια αλλά και πρωτεΐνες οι οποίες εξαρτώνται από τον αριθμό των επιβάσεων που πραγματοποιούν. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η προσθήκη στο σιτηρέσιο των επιβητόρων μικρής ποσότητας καζεΐνης (sodium caseinate), που είναι αμιγής πηγή υψηλής ποιότητας πρωτεϊνών, έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου σπέρματος.

Νεαρά πουλάρια
Οι νεογέννητοι πώλοι κατά την πρώτη εβδομάδα της ζωής τους εξαρτώνται απόλυτα από το γάλα της φοράδας. Στο Πίνακα 4, δίνονται ενδεικτικά οι ανάγκες για δύο συγκεκριμένα στάδια της ζωής ενός αναπτυσσόμενου πουλαριού.  Τα κύρια σημεία όμως της διατροφής τους περιλαμβάνουν τα παρακάτω:
Γέννηση – 1η μέρα: κατανάλωση πρωτογάλατος οπωσδήποτε τα πρώτα 30 λεπτά μέχρι 2 ώρες μετά των τοκετό. Η χορήγηση πρωτογάλατος που έχει διατηρηθεί σε κατάψυξη αποτελεί τη λύση ανάγκης.  
10-21 μέρες: έναρξη χορήγησης μίγματος εθισμού. Το πουλάρι απλά θα δοκιμάζει και πιθανό να καταναλώσει πολύ μικρές ποσότητες οι οποίες όμως είναι απαραίτητες για την διέγερση και ανάπτυξη του πεπτικού σωλήνα.
3-12 εβδομάδες: Συνήθως οι ανάγκες καλύπτονται από το γάλα της φοράδας και κατανάλωση μικρών ποσοτήτων από το μίγμα εθισμού.
3 μηνών: Μπορεί να αρχίσει η χορήγηση κανονικού μίγματος συμπυκνωμένων ζωοτροφών (0.5-0.75 χλγ./100 χλγ. ΣΒ) αλλά χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για προβλήματα που σχετίζονται με την αύξηση των οστών.
5-6 μηνών: Σε αυτή την ηλικία γίνεται συνήθως ο απογαλακτισμός και τα πουλάρια θα πρέπει να μην έχουν ούτε οπτική ούτε ακουστική επαφή με τις μητέρες τους.
6-18 μηνών: Είναι η περίοδος της ταχείας αύξησης και χρειάζεται σιτηρέσιο με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες. Σε αυτή την ηλικία τα πουλάρια καταναλώνουν περίπου ποσότητες σιτηρεσίου ίσες με το 3% του ΣΒ τους. Χρειάζεται καθημερινός έλεγχος των οστών των άκρων καθώς και των αρθρώσεων και των τενόντων, ώστε σε περίπτωση που διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα να μειωθεί αμέσως η ποσότητα του χορηγούμενου σιτηρεσίου. Αν το πρόβλημα είναι σοβαρό ο πώλος θα πρέπει να κλειστεί στο ατομικό κελί για μερικές μέρες. Οι πρωτεΐνες στο σιτηρέσιο των πουλαριών θα πρέπει να είναι ανάλογες με την ηλικία τους

• 0-6 μηνών (απογαλακτισμός):  18% και σταδιακή μείωση σε 16%
• 6 μηνών  – 1 έτους: 16% και σταδιακή μείωση σε 13,5%
• 1 έτους – 2 ετών:  13,5% και σταδιακή μείωση σε 10%.

Πίνακας 4. Ενδεικτικές τιμές για τις ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες διαφόρων κατηγοριών ίππων σε ημερήσια βάση

	Κατηγορία ίππων
Ανάγκες	Ίπποι, γενικά (ΣΒ 500 kg)	Αθλητές ίπποι (ΣΒ 500 kg)			Επιβήτορες (ΣΒ 500 kg)	Φοράδες (ΣΒ 500 kg) Κυοφορία Γαλουχία			Αναπτυσσόμενα πουλάρια (ΣΒ 180 kg - 290 kg)
		L*	Μ	Ι		9ο μήνα	11ο μήνα	3ο μήνα	5 μηνών	12 μηνών
Ξηρή ουσία, Ξ.Ο. (kg./d)	8,2	8,4	9,3	11,5	8,5	8,2	8,2	10,9	3,7	4.9
Πεπτή ενέργεια (MJ/d)	68,6	86	103	138	86	76	82,5	118,4	45,2	60
Ολικές πρωτεΐνες (g/d)	656	820	984	1312	820	801	866	1427	542	713
Λυσίνη (g/d)	23	28,7	34,4	45,9	28,7	28	30,3	49,9	22,8	29.9
Ασβέστιο, Ca (g/d)	20	25	30	40	25	34.6	37,4	56	20	24.6
Φωσφόρο, P (g/d)	14	17,8	21,4	28,5	17,8	26.2	28,3	36,1	11,1	13.6
Μαγνήσιο, Mg (g/d)	7,5	9,4	11,3	15,1	9,4	8,7	9,4	10,9	3,2	4.9
Κάλιο, K (g/d)	25	31	37	50	31	29	31	46	10	16
Νάτριο, Na (g/d)	8,2	25,1	27,8	34,5	8,5	8,1	8,2	10,9	3,7	4.9
Θείο, S (g/d)	12,3	12,6	13,9	17,3	12,8	12,1	12,3	16,3	5,6	7.4
Σίδηρος, Fe (mg/d)	328	335	371	460	342	405	410	544	187	246
Ψευδάργυρος, Zn (mg/d)	328	335	371	460	342	324	328	435	149	197
Χαλκός, Cu (mg/d)	82	83,7	92,8	115,1	85,4	80,9	82	108,8	37,4	49.2
Μαγγάνιο, Mn (mg/d)	328	335	371	460	342	324	328	435	149	197
Ιώδιο, I (mg/d)	0,8	0,8	0,9	1,2	0,9	0,8	0,8	1,1	0,4	0,5
Κοβάλτιο, Co (mg/d)	0,8	0,8	0,9	1,2	0,9	0,8	0,8	1,1	0,4	0,5
Σελήνιο, Se (mg/d)	0,8	0,8	0,9	1,2	0,9	0,8	0,8	1,1	0,4	0,5
Βιταμίνη A (IU/d)	15000	22500	22500	22500	22500	30000	30000	30000	8100	13200
Βιταμίνη D (IU/d)	2460	2510	2785	3453	2562	4854	4920	6526	2989	3932
Βιταμίνη Ε (IU/d)	410	669	743	921	683	647	656	870	299	393

* : L = ελαφριά άσκηση, M= μέτρια άσκηση, I =έντονη άσκηση
 # : Υπολογίζονται υπό την προϋπόθεση ότι το ΣΒ του ενηλίκου είναι 500 kg.