«Γρίπη των πτηνών και η νόσος που προκαλείται στον άνθρωπο», Οκτώβριος 2005

ΓΡΙΠΗ ΤΩΝ ΠΤΗΝΩΝ KΑΙ Η ΝΟΣΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Ιστορική αναδρομή

Η Γρίπη των πτηνών, παλαιότερα γνωστή ως πανώλη των πτηνών, έχει περιγραφεί ήδη από το 1878 στην Ιταλία. Το 1955 ταυτοποιήθηκε ο ιός Influenza-A [1] σαν το παθογόνο αίτιο. Αργότερα έγινε και η κατηγοριοποίηση του ιού με βάση δύο γλυκοπρωτείνες της επιφάνειάς του, της Αιμοσυγκολλητίνης (ΗΑ) και της Νευραμινιδάσης (ΝΑ), σύμφωνα με το πρότυπο Ηx/Νx. Έως σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί 16 υπότυποι Η και 9 υπότυποι Ν. Από το 1959 έως σήμερα οι 20 επιδημίες που έχουν καταγραφεί σε πτηνά οφείλονται μόνο στους υπότυπους Η5 και Η7 σε συνδυασμό με διάφορους υπότυπους Ν. Το 1981 η νόσος ονομάστηκε επίσημα Υψηλής Παθογένειας Γρίπη των Πτηνών (Highly Pathogenic Avian Influenza - HPAI).

Οικονομική Σημασία

Η οικονομική σημασία της γρίπης των πτηνών φαίνετε από τις συνέπειες της τελευταίας επιδημίας στην Ευρώπη το 2003. Τότε προκειμένου να ελεγχθεί η νόσος  θανατώθηκαν 30.700.000 πτηνά στην Ολλανδία, 3.000.000 στο Βέλγιο και 80.000 στη Γερμανία. Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας της Ολλανδίας το κόστος της νόσου ήταν 270 εκατ. ευρώ. Ακόμα μεγαλύτερες είναι οι επιπτώσεις της νόσου στις ασιατικές χώρες. Η Ταϊλάνδη π.χ. το 2003 ήταν παγκοσμίως η τρίτη μεγαλύτερη χώρα εξαγωγής κρέατος πουλερικών με εξαγωγές ύψους 1.2 δις δολάρια. Στις χώρες της Ν.Α. Ασίας όπου η νόσος ενδημεί τα τελευταία χρόνια έχουν θανατωθεί (είτε από τη νόσο είτε στα πλαίσια μέτρων εκρίζωσης της νόσου) πάνω από 130.000.000 πουλερικά

Στον χάρτη φαίνονται τα επιβεβαιωμένα περιστατικά και οι χώρες όπου έχει διαγνωσθεί ο Η5Ν1 σε πτηνά και ανθρώπους.

Αιτιολογία

Ο ιός είναι ένας μονόκλωνος τεμαχισμένος RNA-ιός της οικογένειας των Ορθομυξοϊών. Αποτελείται από 8 τεμάχια RNA [2] τα οποία περιέχουν τις πληροφορίες για τη σύνθεση και τον πολλαπλασιασμό του ιού. Αυτός ο πολυτεμαχισμός του RNA του ιού σε 8 RNA-μόρια, είναι και η αιτία της μεγάλης ποικιλίας υποτύπων που δημιουργούνται μέσω του υψηλού ρυθμού μεταλλάξεων και της ικανότητας της γενετικής αναδιοργάνωσης του ιού.

Ιός Influenza-A

Η κατηγοριοποίηση των υποτύπων του ιού γίνετε ανάλογα με τη μορφή δύο γλυκοπρωτεινών του περιβλήματός του, της Αιμοσυγκολλητίνης (ΗΑ -Hemagglutinin) και της Νευραμινιδάσης (ΝΑ - Neuraminidase), σύμφωνα με το πρότυπο Ηx/Νx. Επιστημονικά χρησιμοποιείται το πρότυπο: Influenza-Τύπος (/ Είδος ζώου αν πρόκειται για ζώο) / Τοποθεσία πρώτης απομόνωσης / Αριθμός απομόνωσης / Έτος απομόνωσης (Υπότυπος). Έτσι ο A/chicken/Hong Kong/258/97(Η5Ν1) είναι ο Influenza-A Η5Ν1 που απομονώθηκε από όρνιθες στο Hong Kong το 1997 και από τον οποίο προήλθε ο A/Hong Kong/156/97(Η5Ν1) που προκάλεσε τα κρούσματα σε ανθρώπους την ίδια χρονιά [3], ενώ πχ. ο A/Thessalonika/12/97(Η3Ν2) [4] είναι μια παραλλαγή του κοινού ιού της γρίπης του ανθρώπου, του Η3Ν2, που απομονώθηκε από ασθενή στη Θεσσαλονίκη το 1997. Οι γλυκοπρωτείνες Η και Ν προεξέχουν του περιβλήματος του ιού και ανήκουν στην κατηγορία των αντιγόνων «ακίδων και ινιδίων».

Το αντιγόνο Η είναι επιδημιολογικά σημαντικότερο καθώς η  Αιμοσυγκολλητίνη είναι υπεύθυνη για την προσάρτηση και την είσοδο του ιού στα κύτταρα όπου αυτός πολλαπλασιάζεται. Το Ν αντιγόνο δηλ. η Νευραμινιδάση είναι πιθανόν υπεύθυνο για την έξοδο των  νεοσχηματισθέντων ιών από τα κύτταρα.
Oι διάφοροι τύποι του ιού έχουν την τάση να υφίστανται «μονοσημειακές μεταλλάξεις» - antigenic drift [5] - από τις οποίες προκύπτουν μερικώς διαφοροποιημένα επιφανειακά αντιγόνα Η και Ν τα οποία παρακάμπτουν την υπάρχουσα ανοσία. Αυτός είναι και ο λόγος που ένας οργανισμός μπορεί να προσβληθεί επανειλημμένως από γρίπη, μιας και προσβάλλεται κάθε φορά από έναν ελαφρά τροποποιημένο ιό Influenza-A εναντίον του οποίου δεν διαθέτει ανοσία.
Μεγαλύτερες συνέπειες έχει η περίπτωση στην οποία δύο υπότυποι του ιού βρεθούν ταυτόχρονα στον ίδιο οργανισμό (πχ. χοίρο ή άνθρωπο). Τότε μπορεί να γίνει ανταλλαγή ολόκληρων τεμαχίων RNA μεταξύ των δύο υποτύπων του ιού με αποτέλεσμα τη «γενετική αναδιοργάνωση» του ιού και τη δημιουργία ενός νέου υπότυπου. Τέτοιες μεγάλες αλλαγές στο RNA - antigenic shift [6] - παρατηρούνται μόνο στον ιό της Influenza, είναι σπάνιες και μπορεί να είναι απαρχή μιας πανδημίας (παγκόσμια επιδημία), όπως συνέβη τον 20ο αιώνα, το 1918 με τον υπότυπο H1N1, το 1957 με τον H2N2, το 1968 με τον H3N2 και το 1977 με την επανεμφάνιση του H1N1.

Μετάδοση

Από τον ιό Influenza-A μπορεί να προσβληθούν εκτός από τον άνθρωπο και τα πτηνά και πολλά θηλαστικά όπως ο χοίρος, το άλογο ακόμα και η φάλαινα. Η φυσική δεξαμενή του ιού είναι οι άγριες πάπιες και χήνες και γενικά όλα τα υδρόβια μεταναστευτικά πτηνά. Αυτά είτε είναι ασυμπτωματικοί φορείς, είτε νοσούν υποκλινικά με ελαφρά συμπτώματα. Τα υδρόβια πουλιά που ζούνε στη θάλασσα ή στις ακτές μπορεί επίσης να λειτουργήσουν σαν φορείς του ιού.

 

Κύριες διαδρομές που ακολουθούν τα υδρόβια μεταναστευτικά πτηνά.

Η μετάδοση του ιού γίνετε είτε με άμεση επαφή δια μέσω των εκκρίσεων των μολυσμένων πτηνών (κόπρανα, ρινικό και στοματικό έκκριμα) είτε μηχανικά με μεταφορά του ιού σε μολυσμένα σκεύη, αυτοκίνητα, παπούτσια κλπ. Μεγάλη σημασία στην μετάδοση έχουν και οι μολυσμένες, από άγρια πτηνά, με τον ιό, υδατοσυλλογές (δεξαμενές, λίμνες κλπ).
Ο ιός είναι ανθεκτικός στο όξινο pH του στομάχου καθώς και σε χαμηλές θερμοκρασίες (ως 2 χρόνια σε κατάψυξη, 30-35 μέρες στους 4°C και 6 μέρες στους 37°C), ενώ είναι ευαίσθητος και αδρανοποιείται σε οργανικά διαλύματα, φορμαλδεΰδη, μικροκύματα και υψηλές θερμοκρασίες (3-4 λεπτά στους 60°C και λίγα δευτερόλεπτα στους 70°C) [7].

Συμπτώματα

Μετά από μια περίοδο επωάσεως 3-5 ημερών (κατά άλλους 10) μπορεί να παρατηρηθούν τα εξής:

• Απάθεια, ανορεξία
• Μείωση ωοπαραγωγής, λεπτοκέλυφα ή χωρίς κέλυφος αυγά
• Υψηλός πυρετός
• Αναπνευστικά συμπτώματα (δύσπνοια, βήχας, πταρμός)
• Συμπτώματα από το ΚΝΣ (κάμψη της κεφαλής, αταξία, παραλύσεις και σπασμοί)
• Οιδήματα στην κεφαλή, στον λαιμό και στα πόδια
• Κυάνωση της κεφαλής, του δέρματος και των βλεννογόνων
• Δακρύρροια
• Διάρροια πρασινόχρωμη
• Αιματηρό έκκριμα στη στοματική κοιλότητα και στους ρώθωνες
• Ταχεία θανατηφόρα εξέλιξη σε 24-48 ώρες
• Νοσηρότητα και θνησιμότητα 90-100%
• Αιφνίδιοι θάνατοι, χωρίς την εκδήλωση πρόδρομων συμπτωμάτων

Αλλοιώσεις

Στην υπεροξεία μορφή της νόσου συνήθως δεν παρατηρούνται μακροσκοπικές αλλοιώσεις. Στην οξεία μορφή μπορεί να παρατηρηθούν:

• Υποδόρια οιδήματα
• Αιμορραγίες στον υποδόριο, μυώδη και λιπώδη ιστό, στον αδενώδη στόμαχο, στο έντερο καθώς και στην τραχεία
• Υπεραιμία εσωτερικών οργάνων
• Ινιδώδες εξίδρωμα στους ορογόνους υμένες των σπλάχνων και στους αεροφόρους σάκους

Διαφορική Διάγνωση

• Ψευδοπανώλη (Νόσος Newcastle)
• Λοιμώδης Λαρυγγοτραχείτιδα
• Λοιμώδης Εγκεφαλομυελίτιδα
• Βλεννογόνια μορφή της Ευλογιάς
• Μυκοπλάσμωση
• Παστεριδίαση
• Σαλμονέλλωση 

Διάγνωση

Υποψία για την παρουσία της νόσου των πτηνών γεννάται όταν σε πτηνά εμφανίζεται νόσος με αναπνευστικά συμπτώματα, κυάνωση και οίδημα της κεφαλής και των άκρων, η οποία μεταδίδεται εντός λίγων ημερών σχεδόν σ΄ όλα τα πτηνά της εκτροφής και προκαλεί υψηλή θνησιμότητα (>90%).
Για την εργαστηριακή διάγνωση της νόσου, προκειμένου να γίνει με τη δοκιμή της αιμοσυγκόλλησης (HA) η απομόνωση του ιού από γονιμοποιημένα αυγά πτηνών [8] και να καθοριστεί ο δείκτης ενδοφλέβιας παθογενετικότητας, αποστέλλονται στο εργαστήριο[9] επιχρίσματα κλοάκης (αμάρας ή κόπρανα) και επιχρίσματα τραχείας από άρρωστα πτηνά καθώς και κόπρανα ή περιεχόμενο φανερά προσβεβλημένων οργάνων (έντερα, εγκέφαλος, τραχεία, πνεύμονες, ήπαρ, σπλήνα, κλπ.) από πρόσφατα αποθανόντα πτηνά. Επιβεβαίωση ότι ο απομονωμένος ιός είναι ένας ιός Influenza Α γίνετε με τη χρήση μιας δοκιμασίας διπλής ανοσολογικής διαχύσεως ή με τεχνικές ανοσοφθορισμού ή ELISA προκειμένου να ανιχνευθούν οι ομάδες αντιγόνων.
Κατά τη διάρκεια εφαρμογής των προγραμμάτων εκρίζωσης και εφόσον ο υπότυπος Η του υπεύθυνου για την ασθένεια ιού είναι ήδη γνωστός, ή εφόσον χρησιμοποιείται ο ομόλογος ιός ως αντιγόνο, μπορεί να διεξαχθεί ορολογικός έλεγχος από δείγματα αίματος για την επιβεβαίωση της μόλυνσης με τη χρήση της δοκιμής αναστολής της αιμοσυγκόλλησης (ΗΙ).
Εάν ο υπότυπος Η δεν είναι γνωστός, η μόλυνση από ιό της Influenza Α μπορεί να επιβεβαιωθεί με την ανίχνευση αντισωμάτων που κατευθύνονται προς τα ειδικά αντιγόνα ομάδος. Για το σκοπό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε δοκιμή διπλής ανοσολογικής διάχυσης, είτε δοκιμή ELISA.

Θεραπεία

Δεν υπάρχει ειδική θεραπευτική αγωγή για τη γρίπη των ορνίθων.
Κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί εμβόλια (αδρανοποιημένα) η χρήση τους όμως απαγορεύεται στην Ε.Ε. μιας και έχουν πολλά μειονεκτήματα:

• μεγάλη παραλλαγή και συνεχείς μεταλλάξεις του ιού κάνουν δύσκολη την αποτελεσματικότητά τους
• οι εμβολιασμοί επιφέρουν περιορισμούς στις εμπορικές μετακινήσεις 
• δεν αποτρέπουν τη μόλυνση από τον ιό παρά μόνο μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων και τους θανάτους
• δημιουργούνται φορείς του ιού χωρίς έκδηλα κλινικά συμπτώματα
• απαιτούνται επαναληπτικοί εμβολιασμοί για να επιτευχθεί ικανοποιητική ανοσία
• μεγάλο κόστος, πολλή εργασία και κίνδυνος για τους χορηγούντες το εμβόλιο, λόγω του ότι κάθε πτηνό πρέπει να εμβολιαστεί ξεχωριστά

Ουσίες που είχαν χρησιμοποιηθεί παλαιότερα, όπως η amantadin ή rimantadin εκτός του ότι η χρήση τους στα ζώα απαγορεύεται, δεν φαίνετε να είναι αποτελεσματικές πια [10].
Η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος προφύλαξης από τη νόσο και αυτή που επιβάλετε από την ΕΕ [11] είναι η μέθοδος της άμεσης εκρίζωσης (stamping out). Όλα τα πτηνά της μολυσμένης εκτροφής θανατώνονται και καταστρέφονται επιτόπου. Όλα τα υλικά και απορρίμματα, όπως οι ζωοτροφές, ή αχυροστρωμνή και η κόπρος, καταστρέφονται ή υφίστανται κατάλληλη επεξεργασία η οποία εξασφαλίζει την καταστροφή του ιού. Η εγκαταστάσεις απολυμαίνονται και μένουν άδειες για τουλάχιστον 21 μέρες.
Γύρω από την μολυσμένη εκμετάλλευση οριοθετείται προστατευτική ζώνη ακτίνας τουλάχιστον τριών χιλιομέτρων όπου παρακολουθούνται όλες οι εκμεταλλεύσεις και απαγορεύονται οι μετακινήσεις πουλερικών για τουλάχιστον 21 μέρες. Η ζώνη αυτή περιλαμβάνεται σε μια ζώνη επίβλεψης ακτίνας τουλάχιστον δέκα χιλιομέτρων όπου ελέγχονται οι μετακινήσεις πουλερικών εντός της ζώνης για τουλάχιστον 30 μέρες και απαγορεύονται οι μετακινήσεις εκτός της ζώνης για τουλάχιστον 15 μέρες.

Προφύλαξη

Το μόνο μέτρο προφύλαξης εναντίον της νόσου είναι ο σταυλισμός των πουλερικών σε κλειστούς χώρους ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού από τα άγρια μεταναστευτικά πτηνά.
Στην Γερμανία, Αυστρία και Ελβετία είναι υποχρεωτικός ο σταυλισμός  και απαγορεύθηκε η διεξαγωγή ζωοπανηγύρεων, αγορών, εκθέσεων και άλλων συγκεντρώσεων, πουλερικών για το διάστημα από 15 Οκτωβρίου ως 15 Δεκεμβρίου, οπότε και θεωρείται ότι τελειώνει η περίοδος μετανάστευσης των άγριων αποδημητικών πτηνών τα οποία είναι και υπεύθυνα για τη μετάδοση της ασθένειας.
Όσον αφορά τα άτομα που έρχονται σε επαφή με ύποπτα ή μολυσμένα πτηνά (πχ. κτηνίατροι ή εργαζόμενοι σε πτηνοτροφικές μονάδες) προτείνεται [12]:

• συχνό πλύσιμο χεριών με σαπούνι και ζεστό νερό για 15-20 δευτερόλεπτα
• χρήση ειδικών προστατευτικών, στολών, καλυμμάτων κεφαλής, γαντιών και υποδημάτων κατά προτίμηση μίας χρήσεως ή αν χρησιμοποιούνται μπότες να είναι από πολυουρεθάνη ώστε να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται εύκολα
• χρήση ειδικών προστατευτικών γυαλιών
• χρήση ειδικής αναπνευστικής μάσκας σύμφωνης με το πρότυπο "US NIOSH certified N-95, Ν-99 ή Ν-100" ή "European CE P2" με ειδικά φίλτρα
• αποφυγή δημιουργίας σκόνης και ψεκασμών σε χώρους όπου ζούνε ύποπτα ή μολυσμένα πτηνά
• εμβολιασμός κατά του κοινού ιού της γρίπης
• σε όσους έρχονται σε επαφή με μολυσμένα πτηνά να χορηγούνται προληπτικά αντιικά φάρμακα (αναστολείς της Νευραμινιδάσης - Oseltamivir)
• παρακολούθηση ατόμων που εκτέθηκαν σε κίνδυνο για μία εβδομάδα
• άτομα που μετά από έκθεση σε κίνδυνο παρουσιάζουν νόσο με πυρετό ή αναπνευστικά συμπτώματα ή επιπεφυκίτιδα να αναζητούν το ταχύτερο δυνατόν ιατρική φροντίδα.

 

Η Γρίπη των πτηνών στον άνθρωπο

Τον 20ο αιώνα υπήρξαν τέσσερις πανδημίες γρίπης στον άνθρωπο:

• 1918-19 (Ισπανική γρίπη [13]): οφειλόταν στον υπότυπο Η1Ν1, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2005 ανακατασκευάστηκε σε εργαστήριο των ΗΠΑ [14] και ήταν ιός των πτηνών που μετά από μερικές «μονοσημειακές μεταλλάξεις» - antigenic drift -, δηλ χωρίς να διασταυρωθεί με τον κοινό ιό της γρίπης του ανθρώπου, απέκτησε τη δυνατότητα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και σύμφωνα με νεότερα δεδομένα στοίχισε τη ζωή σε 50 εκατ. ανθρώπους, χωρίς σε αυτό τον αριθμό να περιλαμβάνονται τα θύματα στην Κίνα.
• 1957-58 (Ασιατική γρίπη): οφειλόταν στον υπότυπο Η2Ν2 [15], ξεκίνησε από την Κίνα και στοίχισε τη ζωή σε 1-4 εκατ. ανθρώπους παγκοσμίως.
• 1968-69 (Γρίπη του Hong Kong): οφειλόταν στον υπότυπο Η3Ν2 [16]. Ξεκίνησε από το Hong Kong και στοίχισε τη ζωή σε 750.000-2.000.000 ανθρώπους παγκοσμίως.
• 1977-78 (Ρώσικη γρίπη): οφειλόταν σε έναν ελαφρά διαφοροποιημένο υπότυπο Η1Ν1 που πιθανόν διέφυγε από εργαστήριο, ξεκίνησε από τη Ρωσία και στοίχισε τη ζωή σε 700.000 ανθρώπους παγκοσμίως.

Από το 1997 στον άνθρωπο, μετά από ανάλογες επιδημίες σε πτηνά, έχουν διαγνωσθεί οι υπότυποι:

• H7N2: το 2002, μολύνθηκαν 44 άνθρωποι στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ
• H7N3: το 2004 στον Καναδά, μολύνθηκαν 2 άνθρωποι
• H7N7: το 2003 στην Ολλανδία, μολύνθηκαν 89 άνθρωποι και πέθανε ένας κτηνίατρος
• H9N2: χαμηλής παθογένειας στέλεχος, μολύνθηκαν 3 άνθρωποι στην Κίνα και
• Η5Ν1.

Ο πιο επικίνδυνος υπότυπος του ιού είναι ο Η5Ν1 και έχει στοιχίσει το θάνατο σε περισσότερα από 100 εκατ. πτηνά και σε 153 ανθρώπους σε Ασία και Αφρική τα τελευταία 4 χρόνια σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO):

Ο Συνολικός αριθμός περιστατικών περιλαμβάνει και τους θανάτους.
Ο WHO ανακοινώνει μόνο εργαστηριακά επιβεβαιωμένα περιστατικά.
Πηγή: WHO. 13 Νοεμβρίου 2006

Πηγή: Ευρωπαϊκή Ένωση 04.07.2006

 

Όλα τα ανθρώπινα θύματα της γρίπης των πτηνών προσβλήθηκαν μετά από άμεση επαφή με προσβεβλημένα πτηνά ή ζούσαν μαζί με άρρωστα πτηνά, γι΄ αυτό και η  πλειοψηφία των θυμάτων είναι σε χώρες της Ν.Α. Ασίας όπου είναι σύνηθες σε αγροτικές περιοχές τα πτηνά να ζουν ανάμεσα στους ανθρώπους.
Τα πρώτα συμπτώματα της νόσου που προκαλεί ο Η5Ν1 στον άνθρωπο, μετά από μια περίοδο επώασης 2 έως 14 ημερών, είναι:

• υψηλός πυρετός
• βήχας
• δύσπνοια
• πόνος στο λαιμό
• μερικές φορές διάρροια και σπανιότερα πόνος στην κοιλιά και εμετός.

Στη συνέχεια συνήθως παρατηρούνται:

• πνευμονία
• διαταραχές στομάχου και εντέρου
• αύξηση των ηπατικών ενζύμων και
• μεγάλη μείωση λευκο-, ερυθρο- και θρομβοκυττάρων
• περιστασιακά νεφρική ανεπάρκεια

Θεραπευτικά καλά αποτελέσματα έχουν τα αντιικά φάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των αναστολέων της Νευραμινιδάσης, εφόσον όμως η θεραπεία αρχίσει τα δύο πρώτα 24ωρα μετά την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων. Τέτοια είναι το Oseltamivir με την εμπορική ονομασία Tamiflu® της Roche σε χάπια και το Zanamivir με την εμπορική ονομασία Relenza® της Glaxo για εισπνοές. Ανησυχία προκαλεί άρθρο Ιαπονέζων ερευνητών στο περιοδικό Nature [17] σύμφωνα με το οποίο τον Φεβρουάριο του 2005 απομονώθηκε ήδη σε μία περίπτωση ασθενούς στο Βιετνάμ στέλεχος Η5Ν1 ανθεκτικό στο Oseltamivir..

Ο φόβος για ενδεχόμενη πανδημία γρίπης στον άνθρωπο προέρχεται από τον κίνδυνο ο Η5Ν1 να βρεθεί στον ίδιο οργανισμό με τον κοινό ιό της γρίπης του ανθρώπου (συνήθως H1N1 ή H3N2) και με ανταλλαγή γενετικού υλικού - antigenic shift - να προκύψει νέος ιός που θα είναι προσαρμοσμένος στον άνθρωπο και κατά συνέπεια θα μεταδίδετε εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Γι΄ αυτό και προτείνετε ο εμβολιασμός κατά της κοινής γρίπης [18] των ομάδων υψηλού κινδύνου του πληθυσμού (ανοσοκατεσταλμένοι, παιδιά, υπερήλικες, εργαζόμενοι στην πτηνοτροφία) ώστε να μειωθεί η πιθανότητα συνεύρεσης των δύο ιών στο ίδιο άτομο.
Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η πιθανότητα ένας νέος ιός, που θα είναι ικανός να μεταδίδετε από άνθρωπο σε άνθρωπο, να προκύψει από μερικές «μονοσημειακές μεταλλάξεις» του Η5Ν1 - antigenic drift -, όπως συνέβη με τον Η1Ν1 που προκάλεσε την πανδημία γρίπης του 1918-19 σύμφωνα με άρθρο του περιοδικού Nature [19] του Οκτωβρίου του 2005. Σ΄ αυτή την περίπτωση δεν είναι απαραίτητη η διασταύρωση του ιού της γρίπης των πτηνών Η5Ν1 με αυτόν του ανθρώπου, για να δημιουργηθεί νέος ιός, ικανός να προκαλέσει πανδημία γρίπης στον άνθρωπο.

Ο WHO διακρίνει έξι στάδια, με ανάλογες ενέργειες από πλευράς κρατών, βιομηχανίας παραγωγής εμβολίων - φαρμάκων και WHO, όσον αφορά την προετοιμασία για την αντιμετώπιση μιας πανδημίας γρίπης. Προς το παρόν βρισκόμαστε στο τρίτο στάδιο [20] όπου έχει εμφανιστεί ένα νέο στέλεχος (Η5Ν1) το οποίο προσβάλει τον άνθρωπο, αλλά δεν μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σ΄ αυτό το στάδιο στόχος είναι, σε περιοχές όπου δεν υπάρχει ο ιός να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να προληφθεί η είσοδος του ιού, μέσω πουλερικών ή άγριων πτηνών και να αναπτυχθούν μέτρα ώστε να είναι δυνατή η ταχεία και έγκαιρη:

• διάγνωση της νόσου και η κατηγοριοποίηση του υπότυπου,
• καταγραφή και ενημέρωση του WHO για τα περιστατικά της νόσου και
• ανταπόκριση σε κρούσματα της νόσου

Για να κλείσω αισιόδοξα θα αναφέρω και μερικές παρατηρήσεις που δείχνουν ότι, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν δικαιολογείται η υπάρχουσα ανησυχία πόσο μάλλον ο πανικός και το άγχος του  κ. Λιαρέλη και της κ. Τρέμη για τη "γαλοπούλα" παρόλο πού οι συγκεκριμένοι όλα τα ξέρουν και όλα τα μαστορεύουν.
Παρόλο που ο Η5Ν1 έδειξε ότι μπορεί να προσβάλλει και ανθρώπους αυτό που ισχύει είναι ότι η νόσος που προκαλεί είναι η γρίπη των πτηνών και όχι του ανθρώπου.  Μέχρι τώρα δεν έχει επιβεβαιωθεί η μετάδοση του Η5Ν1 από άνθρωπο σε άνθρωπο, ενώ η μετάδοση του από πουλερικά σε άνθρωπο είναι πάρα πολύ δύσκολη, αν αναλογιστούμε ότι:

• έχουν νοσήσει αποδεδειγμένα μόνο 258 άτομα [21] με θνησιμότητα περίπου 60% (WHO)
• τα στοιχεία του WHO για τον αριθμό των ασθενών και ειδικά το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας πρέπει να τα δούμε με επιφύλαξη, μιας και το πιθανότερο είναι πολλές περιπτώσεις ασθένειας από Η5Ν1 σε άτομα που τελικά ανάρρωσαν, να μην αναγνωρίστηκαν σαν τέτοιες και συνεπώς να μην δηλώθηκαν, ενώ από την άλλη σίγουρα αναγνωρίσθηκαν οι θάνατοι από Η5Ν1 (πχ. είναι περίεργο το ότι στην Καμπότζη και οι 4 νοσήσαντες από Η5Ν1 απεβίωσαν). Άρα οι πραγματικά ασθενήσαντες και τελικά αναρρώσαντες από τη νόσο, είναι μάλλον πολλοί περισσότεροι και συνεπώς το ποσοστό θνησιμότητας είναι μάλλον πολύ χαμηλότερο
• ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία του WHO το 2004, στο πρώτο κύμα προσβολής ανθρώπων από τον ιό, η θνησιμότητα ήταν 72% (44 ασθενείς - 32 θάνατοι), το 2005 στο δεύτερο κύμα  η θνησιμότητα έπεσε στο 38% (82 ασθενείς - 32 θάνατοι), που σημαίνει ότι είτε το 2005 αναγνωρίσθηκαν περισσότερες περιπτώσεις ασθένειας από Η5Ν1 και ο ιός τελικά δεν είναι τόσο θανατηφόρος όσο πιστεύεται, είτε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός έχει αρχίσει ήδη να αναπτύσσει κάποιους αμυντικούς μηχανισμούς εναντίον του Η5Ν1 
• στην περιοχή της Ν.Α. Ασίας επικρατούν περίεργες, για εμάς, διατροφικές συνήθειες (πχ. κατανάλωση ωμού κρέατος πάπιας ή αίματος πουλερικών)
• οι συνθήκες υγιεινής στην περιοχή ούτε καν πλησιάζουν τα ευρωπαϊκά δεδομένα
• στην περιοχή είναι σύνηθες φαινόμενο η διαβίωση των πουλερικών στα σπίτια και στις αυλές των ανθρώπων, όπου συνήθως παιδιά παίζουν ανάμεσα σε πουλερικά (πιθανόν γι΄ αυτό και το μεγάλο ποσοστό κρουσμάτων σε παιδιά) [22]
• αναλογικά με την πυκνότητα των πουλερικών και του ανθρώπινου πληθυσμού στην περιοχή, καθώς και την έκταση της περιοχής της Ν.Α. Ασίας, τα κρούσματα είναι πολύ λίγα και μεμονωμένα
• στην περιοχή έχουν καταλήξει συνέπεια της προσβολής από τον Η5Ν1 δεκάδες εκατομμύρια πουλερικά και "μόνο" 153 άνθρωποι [23].

Το ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει κάποια πανδημία στον πλανήτη είναι το μόνο σίγουρο. Το αν θα οφείλεται στον υπότυπο Η5Ν1 και πότε θα γίνει αυτό, κανένας δεν μπορεί να ξέρει και κανένας δεν έχει δικαίωμα να δημιουργεί πανικό. Απλά πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αυτό το ενδεχόμενο και  όπως έδειξε και η ασθένεια του Σοβαρού Οξέος Αναπνευστικού Συνδρόμου (SARS) το 2003, η καραντίνα, η χρήση μάσκας, το συχνό πλύσιμο των χεριών, η έγκαιρη διάγνωση, ο έλεγχος κατά τις μετακινήσεις  και η ταχεία πληροφόρηση-αντίδραση των αρμοδίων αρχών είναι αποτελεσματικά μέτρα για να αντιμετωπιστούν και να περιοριστούν οι επιδημίες. Ειδικά εμείς, μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ζούμε στην Ευρώπη του 2006 και όχι στην Ευρώπη του 1918 με τον εξασθενημένο από τον πόλεμο πληθυσμό. 

 

Χαραλαμπάκης Γεώργιος

jos@freemail.gr

2810224611